من در عرصه زبان و فرهنگ تندرو و سختگیر نیستم. نه اصراری به استفاده از کلمات فارسی دارم و نه اصراری به استفاده از کلمات خارجی (عربی، انگلیسی و …) دارم. هر کلمه‌ای که حس کنم به راحت‌ترین و دقیق‌ترین شکل ممکن منظورم را می‌رساند، از همان استفاده می‌کنم (می‌توانید این را راحت‌طلبی بدانید).
به نظرم در داستان واژگان غیرفارسی بهترین راه میانه‌روی‌ست. «سلام حقیر رو به ابوی و اخوی معظم برسانید.» و «درود بر شما. می‌خواستم برای این فرستۀ سترگ که دربارۀ خون پاک آریایی نوشته‌اید از شما سپاسگزاری کنم.» هر دو به نظر من به یک اندازه مسخره هستند. البته این چیزها تا حدی تابع سلیقه‌ست. شاید یکی دوست داشته باشد زیر پست خانم‌های زیباروی اینستاگرام، بنویسد «مهرتان را سپاس بانو».
پشت تألیف کتاب فرهنگ واژه‌های فارسی سره هم چنین ذهنیت میانه‌رَُویی وجود داشته است. این کتاب کلمه‌سازی نکرده، بلکه واژگان فارسی (غیرعربی و غیرترکی) را که می‌توان به جای بسیاری از کلمات عربی به کار برد را گردآوری کرده است. خانم فریده رازی سلیقۀ خوبی هم در انتخاب واژگان به خرج داده‌اند.
لازم نیست از فردا همه به جای «سلام» بگوییم «درود». و لازم هم نیست کلمۀ بسیار کاربردی «اوکی» را حذف کنیم. اما می‌توانیم به جای عبارات عربی و انگلیسی‌ای که برای‌شان برابرهای فارسی قشنگی داریم، واژگان فارسی را به کار ببریم. مخصوصاً در نوشتن به نظرم دست‌مان بازتر است. اگر در حرف زدن‌های روزمره نمی‌توانیم این واژگان فارسی سره را به کار ببریم، حداقل تلاش کنیم، در نوشته‌هایمان (شخصی و عمومی) این واژگان را استفاده کنیم.
راستی تلفظ درست واژۀ «سره» با توجه به واژه‌یاب می‌تواند هرکدام از این‌ها باشد: [سَرَه یا særæh] یا [سِرِه یا sereh] یا [سَرِه یا særeh]
اطلاعات
عنوان کامل: فرهنگ واژه‌های فارسی سره برای واژه‌های عربی در فارسی معاصر
گردآورنده: فریده رازی
ناشر: نشر مرکز (خرید این کتاب از ناشر)
چاپ اول: ۱۳۶۶
قیمت چاپ نهم (۱۴۰۰): ۵۳ هزار تومان
کیفیت چاپ: قطع رقعی، کاغذ بالکی، جلد نرم
تعداد صفحات: ۲۵۶ صفحه
تعداد مدخل‌ها: ۶۷۱۲ کلمه
هدف من از تهیه کتاب فرهنگ فارسی سره
بگذارید از کمی عقب‌تر شروع کنم. در روزهای اخیر داشتم به حرف‌های استاد محمدرضا شعبانعلی در فایل‌های صوتی «نقطه شروع» گوش می‌کردم. یکی از نکاتی که به آن تأکید داشتند، توجه به واژگان بود و این که با چه واژه‌هایی فکر می‌کنیم، حرف می‌زنیم و می‌نویسیم، روی زندگی ما اثر قابل‌توجهی دارد. تقریباً هم‌زمان، به معرفی کتاب فرهنگ واژه‌های سره در متمم برخورد کردم.
با توجه به حساسیت همیشگی استاد شعبانعلی روی واژگان و مفاهیم‌شان و علاقۀ شخصی‌ام به گسترش دایرۀ واژگان، پیش‌زمینۀ خوبی داشتم که به این کتاب علاقه‌مند شوم. هدفم از خرید و دم‌دست نگه داشتن این کتاب این است که تلاش کنم به مرور و خیلی زیرزیرکی هرجا که مناسب است از کلمات فارسی استفاده کنم. نمی‌خواهم به شکل تهاجمی هرجا که شد (و حتی نشد) فارسی بنویسم، بلکه فقط جایی که کلمۀ فارسی در فرایند نوشتن و خواندن وقفه ایجاد نکند.
چندروز پیش فقط به قصد خرید این کتاب از خانه خارج شدم و به میدان انقلاب رفتم. بعد از کمی پرس‌وجو و جست‌وجو، در فروشگاه انتشارات مولی یک نسخه پیدا کردم (البته شاید آن پشت‌مشت‌ها باز هم داشته باشند) ۱. با خوشحالی کتاب را خریدم و برگشتم. از آن موقع ده‌ها بار برای مدتی در آن غرق شده‌ام.
نمونه‌هایی از درون کتاب
من برای نمونه، ۲۰ کلمه عربی و برابرهایی که برای‌شان در این کتاب آمده را اینجا آورده‌ام:
| خِفّت | خواری |
| خلاصه | چکیده |
| طرز | روش |
| فِرار | گریز |
| قطعاً | بی‌گمان |
| قطعه | بریده |
| لعنت | نفرین |
| ممکن | شدنی |
| مُدَبّر | کاردان |
| مذاب | گداخته |
| مصدر | ریشه |
| مضطرب | آشفته |
| منتظر | نگران |
| وقفه | درنگ |
| هوس | خواهش |
| خارجی | بیگانه |
| قبرستان | گورستان |
| کتبی | نوشتاری |
| ساکت | خاموش |
| حول | پیرامون |
اینجا هم یک عکس آورده‌ام که دقیقاً ببینید فضای داخل کتاب چگونه است:
خودم چون تا به حال فرهنگ فارسی کاغذی نداشتم، هیچ ایده‌ای نداشتم که این کتاب چگونه است. من با فونتیک انگلیسی آشنایی نسبتاً خوبی دارم. و دیدن اینکه این کتاب هم چیزی شبیه فونتیک برای تلفظ کلمات داشت، خوشحالم کرد (چنین فونتیک‌واره‌هایی را در واژه‌یاب دیده بودم که بسیار مزخرف بودند).
زمان مرور این کتاب با دیدن یک نام انگلیسی در میان واژگان عربی شگفت‌زده شدم: [اِسکات (Scott): خاموش کردن، زبان بستن] 😄
فرهنگ واژه‌های فارسی سره چند واژه دارد؟
یا به بیان دیگر، این کتاب چند مدخل دارد؟
از آنجایی که در خود کتاب اشاره‌ای نشده بود، و من خیلی کنجکاو بودم که بدانم دقیقاً چند کلمه در این کتاب پوشش داده شده، خودم دست به کار شدم.
حاصل تخمین من ۶۷۱۲ کلمه است. اما عدد واقعی و دقیق احتمالاً چیزی بین ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ کلمه است.
اما چگونه محاسبه کردم؟
از صفحه ۱ تا ۲۵۱ در ۲۹ بخش به هر حرف پرداخته شده. از آنجایی که عربی چهار حرف گ، چ، پ و ژ را ندارد، این ۴ حرف کنار گذاشته شده و یک بخش جدا هم برای آ داریم (یعنی یک بخش «آ» و یک بخش «ا»).
من به صورت دستی تعداد کلمات داخل یک صفحه را برای ۲۵ صفحۀ تصادفی شمردم. در هر صفحۀ کامل، میانگین ۲۹٫۵۲ کلمه چاپ شده است.
در هر بخش، اولین صفحۀ بخش یا حرف جدید، از کمی پایین‌تر شروع می‌شود. یعنی صفحۀ شروع یک حرف جدید، کلمات کمتری دارد. من تعداد کلمات در صفحۀ شروع ۱۰ حرف را شمردم. میانگین تعداد کلمات در هر صفحۀ شروع حرف، ۲۱٫۶ کلمه است.
من ۲۹ (چون ۲۹ صفحه داریم که این تعداد کلمه دارند) را در ۲۱٫۶ ضرب کردم تا تعداد کل کلماتی که در صفحات شروع حرف جدید آمده بودند را به دست بیاورم. که حاصلش شد: ۶۲۶ کلمه
سپس، ۲۹ صفحه از ۲۵۱ صفحه (تعداد صفحات کل کلمات) کم کردم که شد ۲۲۲ صفحه. در نتیجه ۱۹۳ را در ۲۹٫۵۲ ضرب کردم که حاصلش شد: ۵۶۹۷ کلمه
البته باز هم باید یک تغییری ایجاد کنیم. چرا که آخرین صفحۀ هر حرف (جایی که کلمات حرف فلان تمام می‌شوند)، معمولاً کامل نیست و کلمات خیلی کمی دارد.
بر خلاف صفحات شروع حرف جدید که تعدادشان تقریباً یکدست بود، صفحات پایان هر حرف به شدت متغیر هستند. بعضی‌ها ۱-۳ کلمه دارند. بعضی تقریباً پر هستند (حدود ۳۰ کلمه). برای همین هم من دستی کلمات این صفحات را کامل (برای تمام ۲۹ حرف) شمردم. که تعدادشان شد ۳۸۹ کلمه.
حالا با هم جمع می‌زنیم: (کلمات صفحات شروع حرف جدید + کلمات صفحات پایان حرف + صفحات عادی) => 626+389+5697 = 6712
البته در این عدد هم قطعاً میزانی از خطا وجود دارد. چون در شمارش کلمات صفحات شروع حرف و صفحات عادی میانگین گرفته‌ایم. اما می‌توانید مطمئن باشید که تعداد کلمات یا مدخل‌های این کتاب حدود ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ کلمه است.
نظر من دربارۀ فرهنگ سره
این کتاب اثر ارزشمند و بسیار کاربردی‌ای است. آرزو می‌کنم استقبال مردم باعث شود که این مسیر در قالب تازه‌سازی و گسترش همین کتاب یا آماده‌سازی کتاب‌های مشابه ادامه پیدا کند.
نشر مرکز در ویراستاری و چاپ این اثر، کارش را به بهترین شیوه انجام داده است. واقعاً ناراحت‌کننده‌ست که این کتاب در چاپ نهم، تیراژش به ۵۰۰ نسخه رسیده. امیدوارم با پشتیبانی و تشویق کتاب‌خوانان و اهل فرهنگ چنین آثاری بیشتر دیده و خریده شوند.
